হজৰত_হুছেইন_আহমদ_মাদানীৰ_স্বাধীনতা_সংগ্ৰাম
হজৰত হুছেইন আহমদ মাদানী (Husain Ahmad Madani) আছিল ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ এজন অগ্ৰণী নেতা আৰু ইছলামিক পণ্ডিত। তেওঁৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছিল:
ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে সহযোগিতা: তেওঁ আছিল 'জমিয়ত উলেমা-ই-হিন্দ' (Jamiat Ulema-e-Hind) ৰ সভাপতি, যি সংগঠনে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছক স্বাধীনতা সংগ্ৰামত সহযোগিতা কৰিছিল। তেওঁ কংগ্ৰেছ-খিলাফত চুক্তিত (Congress-Khilafat Pact) গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লৈছিল।
সংযুক্ত জাতীয়তাবাদৰ সমৰ্থক: তেওঁ সংযুক্ত জাতীয়তাবাদ বা Composite Nationalism ৰ প্ৰৱক্তা আছিল। তেওঁৰ মতে, এখন দেশৰ ৰাষ্ট্ৰীয়তা ধৰ্মৰ ভিত্তিত নহয়, ভৌগোলিক বা দেশভিত্তিক ভিত্তিতহে গঠিত হয়। এই মতবাদ তেওঁৰ বিখ্যাত গ্ৰন্থ 'মুত্তাহিদা কৌমিয়ত ঔৰ ইছলাম' (Muttahida Qaumiyat Aur Islam) ত দাঙি ধৰিছিল।
পাকিস্তান বিভাজনৰ বিৰোধিতা: তেওঁ দ্বি-ৰাষ্ট্ৰ তত্ত্ব (Two-nation theory) আৰু ভাৰত বিভাজনৰ ঘোৰ বিৰোধিতা কৰিছিল। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে মুছলমানসকলে ধৰ্মনিৰপেক্ষ ভাৰতত পূৰ্ণ নাগৰিক হিচাপে থাকিব পাৰে।
সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণ: তেওঁ খেলাফত আন্দোলন, লাৱণ সত্যাগ্রহ, অসহযোগ আন্দোলন আৰু ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ আন্দোলনসমূহত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল আৰু ইয়াৰ বাবে কেইবাবাৰো কাৰাবাস খাটিছিল।
ব্ৰিটিছ বিৰোধী কাৰ্যকলাপ: তেওঁ 'চিল্ক লেটাৰ ষড়যন্ত্ৰ' (Conspiracy of Silk Letters) ত জড়িত আছিল আৰু ইয়াৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে তেওঁক বন্দী কৰি মাল্টালৈ পঠিয়াইছিল।
তেওঁক তেওঁৰ ধৰ্মীয় জ্ঞান আৰু স্বাধীনতা সংগ্ৰামত তেওঁৰ অৱদানৰ বাবে 'শ্বেইখুল ইছলাম' উপাধিৰে সন্মানিত কৰা হৈছিল। স্বাধীন ভাৰত চৰকাৰে ১৯৫৪ চনত তেওঁক পদ্মভূষণ উপাধিৰে বিভূষিত কৰে।
তেওঁৰ সংগ্ৰাম আছিল ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে আৰু বিভাজনকাৰী ৰাজনীতিৰ বিৰুদ্ধে সকলো ভাৰতীয়ৰ ঐক্যৰ পক্ষত।
হজৰত হুছেইন আহমদ মাদানীয়ে ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল আৰু ইয়াৰ বাবে তেওঁ দেশৰ ভিতৰত আৰু বাহিৰত আঠ বছৰ ধৰি কাৰাবাস খাটিবলগীয়া হৈছিল।
তেওঁ জড়িত থকা মূল আন্দোলন আৰু কাৰাবাসৰ সময়ছোৱা তলত উল্লেখ কৰা হ'ল:
১. চিল্ক লেটাৰ ষড়যন্ত্ৰ (The Silk Letter Conspiracy)
সময়ছোৱা: ১৯১৬ চনৰ পৰা প্ৰায় তিনি বছৰ (ব্ৰিটিছ তথ্যমতে)।
আন্দোলন/ঘটনা: তেওঁ নিজৰ গুৰু শ্বেইখুল-হিন্দ মৌলানা মাহমুদ হাচানৰ সৈতে তুৰ্কীৰ অটোমান সাম্ৰাজ্যৰ সহযোগত ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰাৰ এক পৰিকল্পনাত জড়িত আছিল। এই পৰিকল্পনাৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিছিল।
কাৰাবাস: তেওঁক মক্কাৰ পৰা গ্ৰেপ্তাৰ কৰি মাল্টা দ্বীপৰ কাৰাগাৰলৈ পঠোৱা হৈছিল, যি আছিল ব্ৰিটিছৰ এক দ্বীপ কাৰাগাৰ। ১৯২০ চনত তেওঁক মুকলি কৰি দিয়া হয়।
২. অসহযোগ আৰু খেলাফত আন্দোলন (Non-Cooperation and Khilafat Movement)
সময়ছোৱা: ১৯২০ চনৰ পাছত।
আন্দোলন/ভূমিকা: ভাৰতলৈ ঘূৰি অহাৰ পিছত তেওঁ মহাত্মা গান্ধীৰ সমৰ্থিত খেলাফত আন্দোলন আৰু অসহযোগ আন্দোলনত সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণ কৰে।
কাৰাবাস: তেওঁ ব্ৰিটিছ সেনাবাহিনীত থকা ভাৰতীয়সকলক স্বাধীনতাৰ বাবে যুঁজ দিবলৈ আহ্বান জনাইছিল, যাৰ বাবে তেওঁক দেশদ্ৰোহৰ অভিযোগত বন্দী কৰা হৈছিল।
৩. লাৱণ সত্যাগ্রহ আৰু আইন অমান্য আন্দোলন (Salt Satyagraha & Civil Disobedience Movements)
সময়ছোৱা: ১৯৩০ চন আৰু তাৰ পাছৰ সময়ছোৱা।
আন্দোলন/ভূমিকা: তেওঁ লাৱণ সত্যাগ্রহ আৰু আইন অমান্য আন্দোলনত সক্ৰিয় ভূমিকা লৈছিল।
কাৰাবাস: এই আন্দোলনত সক্ৰিয়তাৰ বাবে তেওঁক কেইবাবাৰো গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছিল।
৪. ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন (Quit India Movement)
সময়ছোৱা: ১৯৪২ চন।
আন্দোলন/ভূমিকা: তেওঁ ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনত অংশ লৈছিল।
কাৰাবাস: তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰি ১৯৪৩ চনৰ ২৪ জানুৱাৰী তাৰিখে এলাহাবাদৰ নৈনি জেলত (Naini Jail) বন্দী কৰি ৰখা হৈছিল।
তেওঁৰ কাৰাবাসৰ এই সময়ছোৱা সমূহে ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত তেওঁৰ বলিষ্ঠ নেতৃত্ব আৰু ত্যাগৰ প্ৰতিফলন ঘটায় |
হজৰত হুছেইন আহমদ মাদানী আছিল ভাৰত বিভাজনৰ এজন সৰ্বাধিক শক্তিশালী বিৰোধী নেতা। তেওঁৰ বিৰোধিতাৰ মূল ভিত্তি আছিল তেওঁৰ দাৰ্শনিক, ধৰ্মীয় আৰু ৰাজনৈতিক বিশ্বাস।
তেওঁৰ বিৰোধিতাৰ মুখ্য কাৰণসমূহ তলত ব্যাখ্যা কৰা হ'ল:
১. সংযুক্ত জাতীয়তাবাদৰ দৰ্শন (Composite Nationalism)
মাদানীয়ে দৃঢ়তাৰে বিশ্বাস কৰিছিল যে এখন ৰাষ্ট্ৰৰ ধাৰণা ধৰ্মীয় বিশ্বাসৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় ল'ব নোৱাৰে। তেওঁৰ মতে:
ভৌগোলিক জাতীয়তাবাদ: এখন দেশৰ সকলো নাগৰিকে, সিহঁতৰ ধৰ্ম যিয়েই নহওক কিয়, একেলগে বাস কৰা আৰু একেলগে সংগ্ৰাম কৰা উচিত।
তেওঁৰ বিখ্যাত কিতাপ 'মুত্তাহিদা কৌমিয়ত ঔৰ ইছলাম' (Muttahida Qaumiyat Aur Islam - সংযুক্ত জাতীয়তাবাদ আৰু ইছলাম) ত যুক্তি দিছিল যে ইছলামে সংযুক্ত জাতীয়তাবাদৰ ধাৰণাটো সমৰ্থন কৰে আৰু ভাৰতীয় মুছলমানসকলে অন্য ধৰ্মীয় লোকৰ সৈতে শান্তিপূৰ্ণভাৱে, সমান নাগৰিক হিচাপে থাকিব পাৰে।
২. দ্বি-ৰাষ্ট্ৰ তত্ত্বৰ সৈতে মতানৈক্য (Opposition to Two-Nation Theory)
ধৰ্ম আৰু ৰাষ্ট্ৰীয়তাৰ পাৰ্থক্য: তেওঁৰ মতে, ধৰ্মীয় পৰিচয় (দীন) আৰু জাতীয় পৰিচয় (কৌমিয়ত) দুটা ভিন্ন বিষয়। মুছলমানসকলৰ ধৰ্ম ইছলাম হ'লেও তেওঁলোকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়তা ভাৰতীয় হ'ব পাৰে। তেওঁ এই কথাটো মহম্মদ আলী জিন্নাৰ দ্বি-ৰাষ্ট্ৰ তত্ত্বৰ (যিটোৱে কৈছিল যে হিন্দু আৰু মুছলমান দুটা পৃথক জাতি) বিৰোধিতা কৰিছিল।
উলেমাসকলৰ ঐক্য: তেওঁ জমিয়ত উলেমা-ই-হিন্দৰ জৰিয়তে ভাৰতৰ সকলো উলেমা (ইছলামিক পণ্ডিত)ক একত্ৰিত কৰি বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে থিয় কৰাইছিল।
৩. ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক ঐক্য (Historical and Cultural Unity)
মাদানীয়ে যুক্তি দিছিল যে ভাৰতৰ মুছলমানসকল সহস্ৰাব্দ ধৰি ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ অংশ হৈ আহিছে। তেওঁলোকে একেই সংস্কৃতি, ভাষা, আৰু আৱেগিক বান্ধোন বহন কৰে।
তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে বিভাজনে ভাৰতীয় মুছলমানসকলক দুর্বল কৰিব আৰু ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যক ক্ষতিগ্রস্ত কৰিব।
৪. মুছলমানৰ সুৰক্ষাৰ উদ্বেগ (Concern for Muslim Security in India)
তেওঁৰ মতে, বিভাজনে ভাৰতত ৰৈ যোৱা মুছলমানসকলক সংখ্যালঘু আৰু দুর্বল কৰি তুলিব, যিটো তেওঁৰ বাবে চিন্তাৰ বিষয় আছিল।
তেওঁ ভাবিছিল যে ধৰ্মনিৰপেক্ষ ভাৰতত, য'ত সাংবিধানিকভাৱে সকলো নাগৰিকৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত, তাত মুছলমানসকলে এক সন্মানজনক আৰু সুৰক্ষিত জীৱন যাপন কৰিব পাৰিব।
মুঠতে, মাদানীৰ বিভাজন বিৰোধিতা আছিল ঐক্য, ধৰ্মনিৰপেক্ষতা, আৰু সামূহিক সহাৱস্থানৰ ওপৰত আধাৰিত। তেওঁ ধৰ্মীয় পাৰ্থক্যৰ ওপৰত ৰাজনীতি কৰাৰ বিৰোধিতা কৰিছিল আৰু সকলো ভাৰতীয়ক একেলগে ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ আহ্বান জনাইছিল।
হজৰত হুছেইন আহমদ মাদানীৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত তেওঁৰ সংগঠনগত ভূমিকা আছিল অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। এই সন্দৰ্ভত, আমি জমিয়ত উলেমা-ই-হিন্দ (Jamiat Ulema-e-Hind) ত তেওঁৰ ভূমিকা আৰু ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে তেওঁৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিম।
১. জমিয়ত উলেমা-ই-হিন্দত তেওঁৰ ভূমিকা
জমিয়ত উলেমা-ই-হিন্দ আছিল ভাৰতীয় মুছলমান উলেমাসকলৰ (ইছলামিক পণ্ডিত) এক অগ্ৰণী সংগঠন যিটোৱে ১৯১৯ চনত প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল।
শীৰ্ষ নেতৃত্ব: মাদানীয়ে বহু বছৰ ধৰি এই সংগঠনৰ সভাপতি হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল। তেওঁৰ নেতৃত্বত জমিয়তে ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত এক শক্তিশালী ধৰ্মীয় মাত্ৰা যোগ কৰিছিল।
ৰাজনৈতিক স্থিতি নিৰ্ধাৰণ: তেওঁৰ প্ৰভাৱৰ বাবেই জমিয়তে ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰোধিতা কৰা আৰু সংযুক্ত ভাৰতৰ পক্ষত থিয় দিয়াৰ এক স্পষ্ট ৰাজনৈতিক স্থিতি লৈছিল।
দ্বি-ৰাষ্ট্ৰ তত্ত্বৰ বিৰোধিতা: মাদানীয়ে সংগঠনটোৰ জৰিয়তে মুছলমানসকলৰ মাজত দ্বি-ৰাষ্ট্ৰ তত্ত্বৰ বিৰুদ্ধে এক শক্তিশালী মত সৃষ্টি কৰিছিল। তেওঁ যুক্তি দিছিল যে ধৰ্মনিৰপেক্ষ ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদে ইছলামৰ নীতিসমূহক উলংঘা নকৰে।
২. ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সৈতে সম্পৰ্ক
জমিয়ত উলেমা-ই-হিন্দ মাদানীৰ নেতৃত্বত কংগ্ৰেছৰ সৈতে সম্পূৰ্ণৰূপে সহযোগিতা কৰিছিল।
ঐক্য আৰু সংহতি: মাদানীয়ে বিশ্বাস কৰিছিল যে ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে একত্ৰিতভাৱে যুঁজ দিবলৈ হিন্দু আৰু মুছলমান উভয়ৰে সক্ৰিয় সহযোগিতা নিতান্তই আৱশ্যক।
খিলাফত আন্দোলনত সহযোগিতা: তেওঁ মহাত্মা গান্ধীৰ সৈতে খিলাফত আন্দোলনত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল, যিটো কংগ্ৰেছ আৰু মুছলমান সংগঠনসমূহৰ মাজৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সহযোগিতা আছিল।
আলোচনাত অংশগ্ৰহণ: তেওঁ কংগ্ৰেছৰ সৈতে বিভিন্ন ৰাজনৈতিক আলোচনাত মুছলমানসকলৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে অংশ লৈছিল আৰু ভাৰতৰ ভৱিষ্যত ৰাজনৈতিক কাঠামো নিৰ্ধাৰণত অৰিহণা যোগাইছিল।
ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ সমৰ্থন: তেওঁ কংগ্ৰেছৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ (Secularism) আদৰ্শক সমৰ্থন কৰিছিল, যিটোৱে স্বাধীন ভাৰতত মুছলমানসকলৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰিব বুলি তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল।
মাদানীয়ে এই দুয়োটা মঞ্চকে ব্ৰিটিছ বিৰোধী সংগ্ৰামত এক শক্তিশালী কণ্ঠস্বৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিছিল আৰু ভাৰতীয় মুছলমানসকলক মূলসুঁতিৰ জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ সৈতে একত্ৰিত কৰাত এক ঐতিহাসিক ভূমিকা লৈছিল।
( তাৰিখ, স্থান আৰু প্ৰমাণ-সহ আলোচনা )
হুছেইন আহমদ মাদানী (৬ অক্টোবৰ, ১৮৭৯ – ৫ ডিচেম্বৰ, ১৯৫৭) ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ এটা উজ্জ্বল নাম। তেওঁ ধৰ্মীয় নেতা, শিক্ষাবিদ, ৰাজনৈতিক সংগঠক আৰু একেবাৰে জাতীয়তাবাদী চিন্তাধাৰাৰ প্ৰৱক্তা আছিল। তেওঁৰ জীৱনৰ প্ৰায় তিনিটা দশক জুৰি ব্ৰিটিছবিৰোধী আন্দোলনত বন্দিত্ব, বক্তৃতা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় সংহতিৰ প্ৰচেষ্টা—সমস্তেই দেশ-মুক্তিৰ ইতিহাসত সুদৃঢ় স্থান লাভ কৰিছে।
১ ) মাল্টা_বন্দিত্ব (১৯১৬–১৯২০ )
১৯১৬ চনৰ ডিচেম্বৰত হেজাজ (মক্কা)ত মাদানী আৰু তেওঁৰ গুণী শিক্ষক মাহমুদুল হাসান দেওবন্দী ব্ৰিটিছৰ হাতত বন্দী হয়।
পিছত ১৯১৭ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীত তেওঁলোকক মাল্টা দ্বীপত লৈ যোৱা হয় আৰু প্ৰায় তিন বছৰতকৈও অধিক সময় ধৰি Fort Verdala নামৰ কৰাগাৰত ৰাখা হয়।
১৯২০ চনৰ জুন মাহত মুক্তি লাভ কৰি তেওঁ *কলিকতা (এতিয়া কলকাতা)*লৈ ফুৰি আহে।
এই বন্দিত্বৰ সময়তে তেওঁ ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয়তাবাদৰ চিন্তা-পৰিসৰ অধিক সুদৃঢ় কৰি তোলে।
২ ) খিলাফত_আন্দোলন_আৰু_কংগ্ৰেছ–উলামা ঐক্য (১৯২০–১৯৩০ )
স্বাধীনতাৰ লক্ষ্যত মুসলিম সমাজক ৰাজনৈতিকভাৱে জাগ্ৰত কৰাৰ বাবে মাদানীয়ে খিলাফত আন্দোলনত সক্ৰিয় ভূমিকা লয়।
১৯২১ চনৰ জুলাই মাহ (৮–১০ তাৰিখ), কাৰাচী খেলাফত সম্মেলনত তেওঁ গৰিমাময় ভাষণ দি ঘোষণা কৰে—“ব্ৰিটিছ সেনাবাহিনীত চাকৰি কৰা ইসলামী দৃষ্টিৰে নিষিদ্ধ”।
এই দুঃসাহসী মন্তব্যৰ বাবে তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰি জেললৈ পঠোৱা হয়।
এই সময়চোৱাত তেওঁ কংগ্ৰেছ আৰু উলামা-এ-হিন্দৰ মাজত ঐক্য গঢ়ি তোলাত মুখ্যভূমিকা পালন কৰে।
৩ ) নৈনী_জেলৰ_বন্দিত্ব (১৯৪২–১৯৪৪ )
২৫ জুন, ১৯৪২ চনত মুৰাদাবাদত অনুষ্ঠিত সভাত তেওঁৰ উগ্ৰ ভাষণৰ বাবে ব্ৰিটিছে পুনৰ গ্ৰেপ্তাৰ কৰে।
তেওঁক আলাহাবাদৰ নৈনী জেলত প্ৰায় দু’বছৰ দুই মাহ ধৰি কঠোৰ বন্দিত্বত ৰাখা হয়।
অবশেষত, ২৬ আগষ্ট ১৯৪৪ চনত তেওঁ মুক্তি লাভ কৰে।
এই দীর্ঘ বন্দিত্বই তেওঁৰ দেশপ্ৰেম আৰু সহিষ্ণুতা দুয়োতকৈও দীপ্তিমান উদাহৰণ।
৪ ) “সংযুক্ত জাতীয়তা”ৰ ধাৰণা (১৯৩৮ )
মাদানীৰ ইতিহাসপ্ৰসিদ্ধ গ্ৰন্থ ‘মুট্টাহিদা কৌমিয়ত অ’ৰ ইছলাম’ ১৯৩৮ চনত প্ৰকাশিত হয়।
ইতিহাসত এই গ্ৰন্থেই ভাৰতৰ সংযুক্ত জাতীয়তা (Composite Nationalism)ৰ বৌদ্ধিক ভিত্তি স্থাপন কৰে।
তেওঁ স্পষ্টকৈ কৈছিল—“জাতি_ভূমিৰ_আধাৰত_গঢ়_হয়, কেৱল_ধৰ্মৰ_আধাৰত_নহয়।”
এই চিন্তাই ভাৰতক বিভাজনৰ পৰা ৰক্ষা কৰাৰ এক শক্তিশালী তত্ত্ব প্ৰদান কৰিছিল।
৫ ) আত্মজীৱনী নক্শ-এ-হায়াত (১৯৫৩–১৯৫৪ )
১৯৫৩–১৯৫৪ চনত প্ৰকাশিত এই আত্মজীৱনীখনত মাদানীয়ে নিজৰ বন্দিত্বৰ অভিজ্ঞতা, ৰাজনৈতিক চিন্তাধাৰা আৰু শিক্ষাগত দৰ্শন লিপিবদ্ধ কৰে।
মাল্টা, সাবৰবাদী আৰু নৈনী জেলৰ দিনবোৰ তেওঁ যথেষ্ট নিখুঁত বৰ্ণনা কৰিছে।
এই গ্ৰন্থ আজিও ভাৰতৰ স্বাধীনতা ইতিহাসৰ মূল্যবান দলিল।
৬ ) দিল্লীৰ ভাষণ (ডিচেম্বৰ ১৯৩৭ )
ডিচেম্বৰ ১৯৩৭, দিল্লীত এক সভাত মাদানীয়ে উদাত্তভাৱে ঘোষণা কৰে—
“জাতি নিৰ্ধাৰিত হয় দেশ আৰু ভূখণ্ডৰ দ্বাৰা; কেৱল ধৰ্মৰ দ্বাৰা নহয়।”
এই মন্তব্যে দেশৰ সংযুক্ত জাতীয়তাৰ আধুনিক ৰূপকল্প স্পষ্ট কৰিছিল।
মাওলানা মাদানী আছিল এজন মহান শিক্ষাবিদ আৰু ইছলামিক পণ্ডিত। তেওঁৰ শিক্ষণ আৰু প্ৰতিষ্ঠানিক অৱদান তলত দিয়া ধৰণে উল্লেখ কৰা হ'ল:
১. দৰ্শন আৰু শিক্ষণ (Philosophy and Teaching)
শিক্ষণৰ কেন্দ্ৰ: তেওঁৰ শিক্ষণৰ মূল কেন্দ্ৰ আছিল দারুল উলূম দেওবন্দ (Darul Uloom Deoband), যিটো ভাৰতৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম ইছলামিক শিক্ষানুষ্ঠান। তেওঁ ইয়াত কেইবা দশক ধৰি শেইখুল হাদিছ (Hadithৰ মুখ্য অধ্যাপক) পদত অধিষ্ঠিত হৈ আছিল।
হাদিছত পাণ্ডিত্য: তেওঁ হাদিছ (পয়গম্বৰ মুহাম্মাদৰ বাণী আৰু কৰ্ম) ৰ জ্ঞানত অতি উচ্চ স্থানত আছিল। তেওঁৰ পৰা হাজাৰ হাজাৰ ছাত্ৰই শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিছিল আৰু তেওঁৰ নামৰ শেষত 'মাদানী' উপাধি তেওঁ মদিনাত (Madina) দীঘলীয়া সময় ধৰি শিক্ষা গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে যোগ হৈছিল।
সমাজ সংস্কাৰ: তেওঁ কেৱল ধৰ্মীয় জ্ঞানতে গুৰুত্ব দিয়া নাছিল, বৰং ইছলামিক মূল্যবোধৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি মুছলমান সমাজক ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিকভাৱে জাগ্ৰত কৰাতো গুৰুত্ব দিছিল।
অহিংসা আৰু ঐক্য: তেওঁ নিজৰ শিক্ষণত মহাত্মা গান্ধীৰ নীতিসমূহৰ প্ৰতিফলন ঘটাইছিল—বিশেষকৈ অহিংসাৰ (Ahimsa) আৰু ভাৰতীয় মুছলমানসকলৰ মাজত ঐক্যৰ প্ৰচাৰত।
২. প্ৰতিষ্ঠানিক অৱদান আৰু প্ৰতিষ্ঠা
মাওলানা মাদানীয়ে যিখন বিখ্যাত শিক্ষানুষ্ঠানৰ সৈতে জড়িত আছিল, সেয়া হ'ল:
দারুল উলূম দেওবন্দ (Darul Uloom Deoband): এইখনেই তেওঁৰ কৰ্মক্ষেত্ৰ আছিল। তেওঁৰ নেতৃত্বত দেওবন্দ এক শক্তিশালী ৰাজনৈতিক আৰু ধৰ্মীয় কেন্দ্ৰ হিচাপে গঢ় লৈ উঠিছিল। তেওঁ ইয়াত পাঠদান আৰু ছাত্ৰসকলক স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ বাবে অনুপ্ৰাণিত কৰাৰ কাম কৰিছিল।
হাউছ অফ হাদিছ, মদিনা (House of Hadith, Madinah): তেওঁ তেওঁৰ গুৰু শ্বেইখুল-হিন্দ মৌলানা মাহমুদ হাচানৰ সৈতে মদিনাৰ এই প্ৰতিষ্ঠানটোত পাঠদান কৰিছিল।
তেওঁৰ শিক্ষাই ভাৰতীয় মুছলমানসকলৰ এক বৃহৎ অংশক দ্বি-ৰাষ্ট্ৰ তত্ত্বৰ পৰা আঁতৰাই সংযুক্ত ভাৰতৰ ধাৰণাৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত কৰাত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লৈছিল।
হজৰত হুছেইন আহমদ মাদানীৰ জীৱন আৰু কৰ্মৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা কেইখনমান উল্লেখনীয় গ্ৰন্থ আৰু তেওঁক প্ৰদান কৰা সন্মানসমূহৰ বিষয়ে তলত উল্লেখ কৰা হ'ল:
১. গুৰুত্বপূৰ্ণ গ্ৰন্থ আৰু ৰচনাৱলী
মাওলানা মাদানীয়ে বহুতো ইছলামিক আৰু ৰাজনৈতিক গ্ৰন্থ ৰচনা কৰিছিল। তেওঁৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰাজনৈতিক ৰচনা হ'ল:
'মুত্তাহিদা কৌমিয়ত ঔৰ ইছলাম' (Muttahida Qaumiyat Aur Islam - সংযুক্ত জাতীয়তাবাদ আৰু ইছলাম):
এই গ্ৰন্থখন তেওঁৰ ৰাজনৈতিক দৰ্শনৰ মূল আধাৰ। ইয়াত তেওঁ ইছলামিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা ভাৰতৰ সকলো ধৰ্মৰ লোকৰ মাজত সংযুক্ত জাতীয়তাবাদৰ ধাৰণাটো যুক্তিৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
এই কিতাপখনে জিন্নাৰ দ্বি-ৰাষ্ট্ৰ তত্ত্বৰ ভেটি কঁপাই তুলিছিল আৰু ই ভাৰত বিভাজন বিৰোধী আন্দোলনৰ এক মূল লিখিত প্ৰমাণ হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল।
'আছ-শ্বিহাব আছ-ছাাকিব আলা মুদ্দাই অল-কাযিব' (Al-Shihab al-Saqib 'ala Muddai al-Kajib):
এইখন মাদানীৰ জীৱনৰ আৰম্ভণিৰ এখন গ্ৰন্থ, য'ত তেওঁ নিজৰ শিক্ষক শ্বেইখুল-হিন্দ মৌলানা মাহমুদ হাচানৰ পক্ষত যুক্তি দাঙি ধৰিছিল।
২. তেওঁক প্ৰদান কৰা সন্মান আৰু উপাধি
তেওঁৰ শিক্ষাগত জ্ঞান আৰু দেশৰ প্ৰতি থকা অৱদানৰ বাবে তেওঁক দুটা উচ্চ সন্মান প্ৰদান কৰা হৈছিল:
| সন্মান/উপাধি | প্ৰদানকাৰী/পৰিচয় | সময়/তাৎপৰ্য |
| শ্বেইখুল ইছলাম (Shaikhul Islam) | তেওঁৰ ইছলামিক পাণ্ডিত্য আৰু শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত থকা বিশেষ জ্ঞানৰ বাবে মুছলমান সম্প্ৰদায়ে প্ৰদান কৰা উপাধি। | ই ইছলামিক বিশ্বত তেওঁৰ উচ্চ স্থান আৰু আধ্যাত্মিক নেতৃত্বক সূচায়। |
| পদ্মভূষণ (Padma Bhushan) | ভাৰত চৰকাৰ (স্বাধীন ভাৰতৰ তৃতীয় সৰ্বোচ্চ অসামৰিক সন্মান)। | ১৯৫৪ চনত তেওঁক স্বাধীনতা সংগ্ৰাম আৰু সমাজ সেৱাৰ ক্ষেত্ৰত আগবঢ়োৱা অৱদানৰ বাবে এই সন্মান দিয়া হৈছিল। |
এই সন্মানসমূহে কেৱল তেওঁৰ ধৰ্মীয় নেতৃত্বকেই নহয়, বৰঞ্চ স্বাধীন ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক জগততো তেওঁৰ অৱদানক স্বীকৃতি দিয়ে।
